Hội thảo Cơ chế chính sách, giải pháp phát triển năng lượng Việt Nam bền vững
Ngày 17/6,Hiệp hội Năng lượng Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Cơ chế chính sách, giải pháp phát triển năng lượng Việt Nam bền vững” tại Hà Nội, với sự tham dự của ông Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội, ông Trần Viết Ngãi – Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (EVA), ông Nguyễn Tài Anh – Phó Tổng giám đốc EVN. Hội thảo tập trung vào những vấn đề thực tiễn về phát triển năng lượng Việt Nam gồm: điện, khí, các dự án năng lượng khác như than, sinh khối, điện mặt trời, điện gió, điện gió ngoài khơi; kinh nghiệm rút ra từ quy hoạch điện VII điều chỉnh,…
Ông Trần Viết Ngãi – Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (EVA)
Theo ông Trần Viết Ngãi – Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (EVA) có 3 yếu tố quan trọng quyết định của một dự án: yếu tố vốn là hàng đầu, hai là cơ chế chính sách, ba là sự chỉ đạo, lãnh đạo từ trung ương tới địa phương, tới các nhà đầu tư, nhà thầu. Quá trình phát triển năng lượng là một quá trình kéo dài nhiều năm, khó khăn, và phức tạp, chính vì vậy, cần có cơ chế chính sách mang tính lâu dài và ổn định, sự chỉ đạo nhất quán từ trên xuống dưới, vai trò của các chủ đầu tư, giám sát các công trình năng lượng để các dự án đó không bị chậm tiến độ. Phương hướng trong thời gian tới là khai thác triệt để các nguồn năng lượng tái tạo, nhưng phải bảo đảm vận hành an toàn, kinh tế, bảo vệ môi trường; phát triển các nguồn điện khí, khí hóa lỏng một cách hợp lý để ít phụ thuộc vào nguồn khí nhập khẩu, tạo được điều kiện cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp trong nước tham gia vào quá trình sản xuất điện năng.Vị chủ tịch EVA nhấn mạnh năng lượng tái tạo tới đây vẫn là chìa khoá chuyển đổi năng lượng, thực hiện mục tiêu phát thải ròng về 0 vào 2050, cần phát triển có chọn lọc hơn loại năng lượng này, đặc biệt cần quan tâm nhiều tới điện gió ngoài khơi, vì điện gió ngoài khơi công suất tuabin từ 45-50MW, lớn hơn nhiều điện gió trong bờ (chỉ từ 3 đến 4MW). Điện gió ngoài khơi sẽ khắc phục được tình trạng thiếu điện và tiến tới xóa bỏ được điện phát thải khí nhà kính như nhiệt điện than, LNG… Một trong số giải pháp Chủ tịch VEA đề cập là, nhà chức trách cần sớm ban hành cơ chế đấu thầu để chọn nhà đầu tư và “tránh năng lượng tái tạo phát triển ồ ạt như vừa qua”. Theo ông Ngãi, với năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió), chính sách giá FIT với giá mua điện trong khoảng 8,38 – 9,35 cent một kWh, là rất hấp dẫn, đã thu hút lượng lớn nhà đầu tư vào lĩnh vực này, “Các nhà đầu tư thấy giá cao ồ ạt xây dựng các dự án điện gió, điện mặt trời và mặt trời áp mái, bổ sung công suất cho hệ thống điện Việt Nam khoảng 27%”.
Theo ông Bùi Quốc Hùng, Phó cục trưởng Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo, nói tại họp báo Bộ Công Thương, “Cơ chế hỗ trợ của Nhà nước về giá với năng lượng tái tạo chỉ áp dụng trong một thời gian nhất định. Việc kéo dài giá ưu đãi FIT với các dự án năng lượng tái tạo đến nay không còn phù hợp nữa”, hiện dự thảo Thông tư về khung giá, cơ chế đấu thầu cho các dự án năng lượng tái tạo vẫn đang được Bộ Công Thương xây dựng, lấy ý kiến. Việc sẽ không tiếp tục giá ưu đãi FIT sau khi các cơ chế, chính sách khuyến khích của Chính phủ hết hiệu lực và sẽ chuyển sang đấu thầu giá cũng được lãnh đạo Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) nhiều lần đề cập trước đây.
Đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo có ưu điểm là tính cạnh tranh cao, nhưng theo các chuyên gia, điểm khó khăn là cách thức tổ chức. Bởi nếu không có quy trình, quy định cụ thể, có thể gây ra hệ luỵ sau này. Về mặt pháp lý, các quy định đã có trong Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư, song việc tổ chức, xây dựng quy trình, quy định cho đấu thầu trong năng lượng tái tạo có những khó khăn nhất định. Các quy hoạch đất đai và quy hoạch điện cần phải làm đồng bộ, sửa đổi cho phù hợp. Bộ Công Thương có thể đưa ra yêu cầu, kế hoạch đấu thầu mua điện, để các tỉnh chuẩn bị và hàng năm có thể công bố kết quả. Bước tiếp theo là công việc của các nhà đầu tư, tỉnh thành phố sẽ chuẩn bị hồ sơ đấu thầu. Việc tham gia đồng hành trong quá trình đầu thầu chọn nhà đầu tư là rất cần thiết. Quan trọng nhất vẫn cần sự ổn định của chính sách, đảm bảo bền vững, tính toán suất đầu tư và khi đó định giá không còn là yếu tố quan trọng nhất.
Ông Nguyễn Tài Anh – Phó Tổng giám đốc EVN
Một vấn đề khác được các chuyên gia băn khoăn là việc huy động lượng vốn lớn cho đầu tư để đảm bảo an ninh năng lượng tới đây. Tại dự thảo Quy hoạch điện VIII đang trình Chính phủ, theo phương án điều hành cao hướng tới chuyển đổi năng lượng, tổng vốn đầu tư 2021-2030 khoảng 165,7 tỷ USD, trong đó nguồn điện là 131,2 tỷ USD, còn lưới điện khoảng 34,5 tỷ USD. Con số này gấp rưỡi tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Ở góc độ nhà kinh tế năng lượng, PGS. TS Nguyễn Minh Duệ, chuyên gia thuộc VEA nhận xét, lượng vốn như vậy là rất lớn, “Quy hoạch điện VII điều chỉnh không thực hiện được dù vốn ít hơn, thì nếu lượng vốn đầu tư theo dự thảo quy hoạch điện VIII lớn như vậy, sẽ không khả thi”. Về vấn đề này, ông Nguyễn Anh Tú, Phó ban Kế hoạch Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng cho biết, để đảm bảo đầu tư các dự án điện trong quy hoạch điện VII và điện VII điều chỉnh, tổng nhu cầu vốn giai đoạn 2011 – 2020 của EVN là hơn 22.000 tỷ đồng. Tập đoàn này đảm bảo thu xếp vốn đáp ứng nhu cầu đầu tư theo kế hoạch 5 năm, nhưng việc huy động vốn để đầu tư của EVN cũng gặp khó khăn nhất định. Theo dự thảo quy hoạch VIII, bình quân mỗi năm cần đầu tư 3,45 tỷ USD vào lưới truyền tải điện, trong khi đó thực tế giai đoạn 2011 – 2020 mỗi năm EVN thu xếp được khoảng 1 tỷ USD. Như vậy, ông Tú cho rằng rất cần cơ chế cụ thể, rõ ràng hơn về xã hội hoá đầu tư, khuyến khích tư nhân đầu tư vào truyền tải điện. Luật Điện lực sửa đổi, bổ sung một số điều đã cho phép tư nhân tham gia đầu tư truyền tải, nhưng đã gần nửa năm vẫn chưa có hướng dẫn chi tiết từ cơ quan quản lý, nhất là về giá truyền tải, quản lý chi phí đầu tư, quản lý Nhà nước trong kiểm soát, đảm bảo an ninh lưới truyền tải khi cho tư nhân đầu tư.
Bên cạnh đó, để đảm bảo tính khả thi thực hiện dự án điện, EVN đề nghị cấp có thẩm quyền hoàn thiện và ban hành các nghị định, thông tư và hướng dẫn đối với Luật số 03/2022/QH15 (sửa đổi, bổ sung một số Điều của 09 Luật), làm rõ nội dung Nhà nước độc quyền vận hành lưới truyền tải điện; ban hành quy định để Nhà nước quản lý, kiểm soát việc đầu tư vào lưới điện truyền tải của các thành phần kinh tế ngoài nhà nước, đảm bảo an ninh, an toàn năng lượng quốc gia; đồng thời sớm hoàn thiện cơ chế, quy định trách nhiệm của nhà đầu tư là thành phần kinh tế ngoài nhà nước đầu tư trong việc tự vận hành hoặc bàn giao vận hành lưới điện truyền tải cho các đơn vị ngành Điện. Nghiên cứu, xây dựng và ban hành luật về năng lượng tái tạo (tạo hành lang pháp lý vững chắc cho đầu tư, vận hành năng lượng tái tạo, phát triển chuỗi cung ứng…). Xây dựng các cơ chế để thu hút đầu tư, huy động vốn. Xây dựng các cơ chế đảm bảo vận hành hệ thống điện và thị trường điện trong hệ thống tích hợp cao nguồn năng lượng tái tạo biến đổi.